بحران آب در إقلیم الاحواز
آب کولر را برای نوشیدن جمع می‌کنیم
روز پنجشنبه ۱۰ تیرماه ۱۴۰۰ رسانه‌های محلی إقلیم عربستان (الاحواز) و فعالان محیط زیست از بحران بی‌آبی و خشک شدن رودخانه‌های «کرخه» و «زهره» واقع در غرب عربستان و همچنین تالاب «هورالعظیم» و کانال‌های منشعب از آن خبر دادند. کمبود آب موجب شده است تا گونه‌های مختلف آبزی و پرندگان، دام‌ها و به‌خصوص گاومیش‌ها که برای فرار از گرما در این تالاب آب‌تنی می‌کردند، با خطر مرگ روبه‌رو شوند.
این دومین تجربه تلخ اهالی عربستان از بحران آب و خشکسالی است که طی دو سال گذشته رخ می‌دهد. پیش از این، کارد به استخوان اهالی «غیزانیه» رسید و موجب شد با بستن جاده مشکل دیرینه عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم را مطالبه کنند؛ مطالبه‌ای که نه تنها به آن توجه نشد، بلکه شهروندان معترض هدف شلیک گلوله‌های ساچمه‌ای ماموران نیروی انتظامی قرار گرفته و شماری از آن‌ها بازداشت شدند.
ایران‌وایر با یکی از اهالی روستای «منصوره» که در نزدیکی رودخانه زهره بنا شده و همچنین «مهدی هاشمی»، پژوهشگر آمار و تحلیلگر داده‌های اکوزیستی گفت‌وگو کرده است.
***
تصویرهای آخرالزمانی از مرگ انبوه ماهی‌ها در رودخانه «شط‌علی» هویزه و رودخانه «کرخه» در حمیدیه، پرندگانی که از فرط تشنگی برای یافتن اندکی آب به تانکرهای آب در روستاهای «بستان» هجوم برده‌اند، گاومیش‌های سرگردان و تکیده‌ای که در میان گل و لای باقی‌مانده از جایی که روزگاری محل آب‌تنی‌شان بوده، دست و پا می‌زنند و در باتلاق و گل فرو می‌روند و مردمان سرگشته‌ای که در غروب سوزان روستاهای بستان و «دشت‌آزادگان» با ظرف‌های خالی در دست روستا به روستا در پی یافتن آب هستند؛ در روزهای گذشته در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شده است.
خشک شدن رودخانه‌های غرب إقلیم عربستان و تالاب هورالعظیم که خود یکی از بزرگ‌ترین زیستگاه‌های طبیعی برای انواعی از ماهی و آبزیان و همچنین پرندگان است، یکی از چالش‌های بزرگ محیط‌زیستی در جنوب ایران به شمار می‌رود.
ساکنان روستاهای غرب إقلیم عربستان که اغلب به شغل دامداری اشتغال دارند، می‌گویند خشک شدن رودخانه «کرخه‌کور» در مقطع «بستان» موجب شده است تا دام‌ها آبی برای مصرف نداشته باشند و به ناچار از فاضلاب جاری شده شهری در مسیر رودخانه استفاده کنند.
«سجاد» یکی از اهالی روستای منصوره در ۴۰ کیلومتری شهرستان شادگان جایی که روزگاری رودخانه پرآب «زهره (جراحی)» از میان آن می‌گذشت، به ایران‌وایر می‌گوید: «بیشتر از دو هفته است آب شرب روستا قطع شده است. باورتان می‌شود کار به جایی رسیده که آب کولر را جمع می‌کنیم برای خوردن؟ هرچه اعتراض کردیم، به فرمانداری مراجعه کردیم، نامه‌نگاری کردیم، بزرگان روستاها را فرستادیم، بی‌فایده بود. دام‌هایمان دارند از بین می‌روند. زمین‌ها و محصول کشاورزی‌مان نابود شده و از بین رفته است.»
به گفته سجاد روزگار دشوار اهالی این روستاها و روستاهای همجوار امروز و دیروز آغاز نشده است: «بی‌آبی و قطعی مداوم آب آن‌قدر به ما فشار آورد که تقریبا همه اهالی در خانه‌ها تانکر یا مخزن بتنی برای جمع کردن آب تهیه کردند. ولی این مربوط به زمانی است که رودخانه پرآب بود. فصل بارندگی و هر وقت که آب بالادست سد برای رودخانه باز می‌شود، از طریق پمپ آب از رودخانه آب به مخازن می‌ریزیم برای روزهایی مثل امروز. هرچند که آب تمیز و بهداشتی نیست. اما بخشی از مشکلمان را حل می‌کرد. حالا همان را هم نداریم. صدایمان هم به جایی نمی‌رسد.»
سجاد می‌گوید مشکلات ناشی از بی‌آبی در این منطقه باعث شده کشاورزها امسال از کاشت محصول پشیمان شوند و بسیاری از اهالی که دا‌م‌دار هستند، دام‌های خود را بفروشند: « خود ما بیشتر از ۱۰۰ راس گاومیش داشتیم؛ ولی فروختیم، چون داشتند جلوی چشم خودمان از تشنگی و گرما هلاک می‌شدند. با این وضعیت بازهم مشکلاتمان تمامی ندارد. بدون آب نمی‌شود زندگی کرد. اهالی اینجا مشکلات گوارشی و پوستی پیدا کرده‌اند. چندین نفر تا به‌حال به خاطر پمپ‌های برقی که در رودخانه برای کشیدن آب به مخازن کار گذاشته شده دچار برق‌گرفتگی شده و مرده‌اند. به هر کس بگویید این اتفاق در روستایی افتاده که ۲۰۸ حلقه چاه نفت فعال محاصره‌اش کرده‌اند، باور نمی‌کند. کاش نفت نداشتیم!»
رودخانه زهره حالا کاملا خشک است و فقط مقداری آب راکد گل‌آلود در چاله‌هایش مانده است. هر ۲۰ تا ۳۰ روز دریچه‌های آب از سمت سد بهبهان باز می‌شود. رودخانه کرخه هم روزگاری بهتر از این ندارد. تالاب هورالعظیم هم تقریبا از بین رفته و امیدی به احیای آن وجود ندارد. مدیر کل حفاظت محیط زیست عربستان روز ۱۱ تیرماه ۱۴۰۰ در واکنش به انتشار تصاویر تکان‌دهنده مرگ انبوه ماهی‌ها در هورالعظیم و رودخانه‌های غرب عربستان گفت: «خشک شدن بخشی از تالاب‌ها به عنوان چرخه‌ای از زندگی تالاب‌ها در تمام آب‌های جهان قابل قبول است و این اتفاق، طبیعی است.»
«محمدجواد اشرفی» در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا گفته است تصاویر منتشر شده از خشکی تالاب، متعلق به مخزن شماره یک تالاب است که با توجه به شیب منطقه، کم شدن آورد، گرما و تبخیر شدید یک روند طبیعی برای تالاب هورالعظیم به شمار می‌رود.
به گفته این مقام محیط زیست إقلیم عربستان «با توجه به نیاز آبی تالاب هورالعظیم به ویژه در فصل تابستان و بالا بودن میزان تبخیر و کاهش اکسیژن موجود در آب، باید تامین آب را مدیریت کنیم تا شاهد اتفاقات ناگواری از جمله تلف شدن ماهیان و آبزیان و سایر زیست‌مندان تالاب نباشیم.»
اما چه کسی یا کسانی باید «تامین آب را مدیریت کنند» و جلوی اتفاقات ناگوار را بگیرند؟ اصلا چه عواملی سبب بروز چنین وضعیتی هستند؟
مهدی هاشمی در پاسخ به این پرسش‌ها به ایران‌وایر می‌گوید: «فاجعه آن‌قدر بزرگ است که من نمی‌دانم از کدام بخش آن برای شما بگویم. پنج رودخانه بزرگ و کوچک کارون، دز، زهره، کرخه و جراحی در عربستان طی چند سال خشک شده‌اند. تالاب هورالعظیم که بخش میانی تالاب بزرگ هور هویزه است، ظرف دو روز کاملا خشک شده. هور هویزه خیلی وسیع است؛ اما جوری خشک شد و از یادها رفت که اصلا کسی نامش را هم نمی‌برد. در سکوت. طی چند روز گذشته هزاران گونه جانوری، گیاهی نابود شده است. مردمی که سال‌ها در این منطقه زندگی کرده‌اند، سال‌ها کشاورزی و دامداری داشته‌اند، پدید آورنده تمدن عیلامی از دیرباز تا امروز بوده‌اند، از هستی ساقط شده‌اند. این‌ها همه نتیجه سیاستهای کلان و نادرست حکومت جمهوری اسلامی است که با اهداف مشخصی شروع شده و به اینجا رسیده است.»
قبل از بحران
بعد از بحران
گستردگی آلودگی زیست‌محیطی در عربستان
مهدی هاشمی با اشاره به اینکه مشکلات زیست محیطی و خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها در عربستان از اوایل دهه هفتاد شمسی خودش را نشان داد؛ گفت: «پیش از انقلاب تنها دو تا سد بر روی رودخانه کارون وجود داشت. در اواسط دهه ۶۰ و در اوج جنگ ایران و عراق، دولت ایران شروع به ساختن سدهای متعدد بر روی رودخانه‌های مختلف در این استان کرد. این سدها موجب می‌شوند آب این رودخانه‌ها پیش از ورود به استان یا در بالادست استان باقی بماند و اصلا وارد اقلیم نشود. مقدار آب ورودی به رودخانه‌ها بر اثر همین اقدام هر سال کمتر از سال قبل شد و امروز می‌شود گفت کمتر از ده درصد آبی که وارد این رودخانه‌ها می‌شود، به داخل استان و شهرهای جنوب و جنوب غرب استان وارد می‌شود.»
او با اشاره به رودخانه بزرگ کارون که پیش از انقلاب در بخشی از آن حتی کشتیرانی صورت می‌گرفت، می‌گوید: «کارون الان در فصل‌های گرم سال آب ندارد. رودخانه دز بعد از شهرستان شوشتر خشک می‌شود. رودخانه کرخه قبل از رسیدن به حمیدیه تمام می‌شود. این‌ها همه به دلیل خشکسالی یا کم‌بارشی رخ نداده است. جمهوری اسلامی چندین تونل برای انتقال آب از سرچشمه‌های رودخانه‌های اقلیم عربستان به فلات مرکزی ایران ساخته و درست در زمانی که دریچه سدها باز می‌شود، یکی از این تونل‌ها افتتاح می‌شود. بعد وقتی به فصل تابستان می‌رسم و دریچه سد بسته می‌شود، خشکی و بی‌آبی نصیب ساکنان عربستان خواهد شد.»
این پژوهشگر آمار می‌گوید در سند بیست ساله توسعه که منویات و ایده‌های رهبر جمهوری اسلامی در آن گردآوری شده است؛ «علی خامنه‌ای» از سازمان آب کشور خواسته است که در اجرای طرحهای برق‌آبی؛ یعنی سد سازی‌ها و امثالهم، «اهداف امنیتی و استراتژیک کشور را در نظر بگیرند.»
به باور او یکی از مهم‌ترین سیاستهای امنیتی و استراتژیک حاکمیت در ایران تلاش برای تغییر بافت جمعیتی در عربستان به اشکال مختلف بوده است: «کوچ اجباری مردم عرب که در نوار مرزی ایران زندگی می‌کردند، درست بعد از جنگ آغاز شد. ۱۸ روستای مرزی را به عمد از مین پاکسازی نکردند و عده زیادی امکان بازگشت به زمین‌های خود را از دست دادند. الان هم نزدیک به ۲۰۰۰ روستا با شرایط موجود در شرف خالی از سکنه شدن است. تغییرات اقلیمی، سدسازی‌های زنجیره‌ای و بی‌آبی، گسترش زمین‌خواری و دست‌اندازی دولت بر زمین‌های کشاورزان به بهانه طرح توسعه نیشکر یا توسعه میدان‌های نفتی و عدم جایگزینی فرصت شغلی برای صاحبان این زمین‌ها، زمینه‌ساز موج دوم مهاجرت روستاییان به حاشیه شهرها شده است و الان می‌بینید که اهواز بیشترین جمعیت حاشیه‌نشین در کشور را دارد.»
مطابق آمار منتشر شده در رسانه‌های رسمی ایران، از آبان‌ماه ۱۳۸۲ تاکنون، بیش از ۱۰ هزار نفر از جمعیت ۶۳ پارچه روستا و آبادیِ منطقه «دهدز» در دنباله رود کارون همچنان پس از آبگیری سد «کارون ۳» در آوارگی مطلق به سر می‌برند و بسیارانی هم به مناطق مرکزی ایران مهاجرت کرده‌اند.
مهدی هاشمی می‌گوید آلودگی‌های زیست‌محیطی در اقلیم عربستان نه تنها موجب خشکی رودخانه‌ها و تالاب‌ها و از میان رفتن بافت گیاهی منطقه شده است، بر سلامت شهروندان و ساکنان این منطقه نیز تاثیر مستقیم داشته است: «زمینه افزایش سرطان در عربستان را می‌توان به جرات به بی‌کیفیت بودن آب شرب، بروز پدیده گرد و غبار در سال‌های اخیر، آلودگی محیط‌زیستی در اثر منحرف کردن جریان رودها، ورود فاضلاب‌های بیمارستانی و شهری به رودها و خشک کردن تالاب‌ها برای اکتشافات نفتی دانست و بر همین اساس هر ساله شاهد هستیم بر تعداد بیماران سرطانی در این استان افزوده می‌شود. میزان مرگ و میر در کل اقلیم ۳۰ درصد افزایش یافته است و این‌ها همه نتیجه گستردگی آلودگی‌های زیست‌محیطی است. می‌گویند ریزگردهای سمی باعث شده. ریزگردهای سمی از کجا آمده؟ از همین خشکی تالاب‌ها و رودخانه‌ها. »
پیش‌تر رییس سابق بیمارستان «شفا» در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری مهر با تایید این نظریه گفته بود افزایش سرطان نسبت به گذشته، ۹۰ درصد به علت محیطی و تنها ۱۰ درصد آن دلایل ارثی دارد.
مهدی هاشمی در پایان گفت: «اراده‌ای برای رفع این معضل وجود ندارد که اگر داشت کافی بود دریچه‌های سد را باز کنند و اجازه بدهند آب در رودخانه‌ها جاری شود؛ تالاب را پر کند و به آخرین روستاهای نوار مرزی آبادان برسد. آن وقت همه این معضلات برطرف می‌شد.»
منبع: ایران وایر
